राजनीतिज्ञ ऋषिकेश तिवारीले सामाजिक उद्यमशीलतामा विताएका श्रृंखला

राजनीतिज्ञ तथा पूर्व सांसद् ऋषिकेश तिवारीको केवल राजनीतिक परिचय मात्र छैन । तिवारी लप्सी बाजे अर्थात सामाजिक उद्यमशीलताका अभियान्ताको रुपमा समेत परिचय बनाएका एक इमान्दार, नैतिकवान व्यक्तित्व हुन । नेपाली कांग्रेसका मुख्य सचिवको समेत सफलतापूर्वक जिम्मेवारी सम्हालेका वैचारिक, सांगठानिक तथा बौद्धिक व्यक्तित्व तिवारीले राजनीतिक दौरानकै क्रममा ग्रामीण क्षेत्रको गरिवी, विपन्नता, अभाव नजिकबाट देखेकाले मानिस र समाजको उद्यमशीलताबाट नै जीवन परिवर्तन गर्न सकिन्छ भन्ने लागेर पाकाे उमेरमा समेत सामाजिक कार्यलाई निरन्तरता दिएका छन् । उनको राजनीतिसंगै सामाजिक उद्यमशीलताको यात्रा ३ दर्शक लामो छ । सो दैरानमा राजनीति जिम्मेवारी पाटीले खासै नदिए पनि सामाजिक क्षेत्रमा अशोका अन्र्तराष्ट्रिय पुरस्कार देखि सामाजिक प्रतिष्ठा, मानसम्मान तथा कदर निकै प्रशसनीय छ ।

सम्मान

विक्रम सम्वत् २०७४ सालमा सामुदायिक विकास कार्यक्रममा दीगो कृषि प्रविधिहरुको समायोजन गर्दै किसानहरको जिवनस्तर सुधार्न पुयाएवापत दिगो भुव्यवस्थापन कार्यक्रमद्वारा कदर स्वरुप सम्मान पत्र प्रदान ।
२०७४ मा पर्वत जिल्लामा जैविक कृषि, लप्सि एवंम् अन्य फलफुलहरुको उत्पादन, प्रवर्द्धन र प्रशोधन गरी गरिबी न्यनिकरणमा सहयोग पुयाए वापत पर्वत जिल्ला विकास समितिद्धारा सम्मानित ।
२०६५ मा लामो समय देखि राजनीती र सामाजिक एवं उत्पादन र उद्यमशील क्षेत्रमा समर्पित रहनुका साथै पर्वत जिल्लामा संचार क्षेत्रलाई सशक्त बनाउनका लागि योगदान पुयाए वापत नेपाल प्रेस युनियन र पत्रकार महासघं पर्वतद्वारा कदर पत्र प्रदान ।
२०७० मा पर्वत जिल्लाको सर्वाङ्गिण जिकासका सम्भावना र चुनौतहरुको पहिचान गरि कार्यपत्र प्रस्तुत एवं जिल्लामा कृषि उद्यमशीलता बारे योगदानको उच्च मुल्याङ्कन गर्दै नेकपा एमाले पर्वतकाठमाडौं सम्र्पक मञ्चद्वारा सम्मान प्रदान ।
२०७१ मा आईसिटि पत्रकार विकास मञ्चद्वारा लामो समयदेखि सामाजिक उद्यमशिलता मार्फत पर्वत जिल्लामा समृद्धि आधार निर्माण गरे वापत सम्मान पत्र प्रदान ।
२०७३ मा अष्ट ज अभियान नेपालद्धारा पर्वत जिल्लामा कृषि व्ययसायिकरण र औद्योगिकिकरण मार्फत समृद्धिको आधार निर्माण गरे वापत सम्मान पत्र प्रदान ।
२०७५ मा नेपाली कांग्रेस पर्वत काठमाडौं सम्पर्क समितिद्धारा नेपाली काँग्रेस पर्वत-काठमाडौं सम्पर्क समितिको संस्थापक अध्यक्ष भई पञ्चायति कालको कठिन अवस्थामा पनि संगठन विस्तार र प्रशिक्षण मार्फत पार्टीलाई पुऱ्याएको योगदानको उच्च मुल्याङ्कन गर्दै पर्वतकाठमाडौं सम्पर्क समितिद्धारा सम्मान पत्र प्रदान ।

सामाजिक उद्यमशीलताका अभियान्ता तिवारी निरन्तर लेख पढ तथा वैचारिक प्रशिक्षणहरुमा समेत निकै रुची राख्ने व्यक्तित्व हुन । उनले विभिन्न समयमा टेलिभिजन, पत्रपत्रिका, पुस्तक तथा म्यागेजिनहरुमा निरन्तर सामाजिक उद्यमशीलता र राजनीतिक क्षेत्रका विषयमा कलम चलाउने गर्छन । उनकै केही महत्वपूर्ण प्रकाशनहरु दई दर्शक अघि लेखेका अहिले पनि समय सान्र्दभिक नै छ ।

प्रकाशन

सामाजिक उधमशीलता नामक पुस्तक प्रकाशन ।
सामाजिक आर्थिक विकास सम्वन्धि श्रोत पुस्तिका ।
गरिवी न्यूनिकरणको लागि जैविक खेती, जैविक मल र विषादी सम्बन्धी पुस्तिका ।
A Glimpse on Parbat Community Development society (PCDS – A Documentation of my social and developmental works)
कृषि उद्यमशिलता, कृषि क्रान्ति, गरिवी न्यूनिकरण सम्बन्धी लेख, रचना र कार्यपत्रहरु ।
नेपालमा कृषि कान्क्रि र यसको सम्भावना लेख ।
प्रजातन्त्रिक समाजवादको व्यवहारिकरण लेख ।
पर्वत विकास मोडेल अवधारणा पत्र

तिवारी यतिमा मात्र सिमित रहेन्न उनी हरेक सामाजिक क्षेत्रमा समेत सहभागी भई सामाजिक एवं विकास निर्माण तर्फ लागि नै रहे । सामाजिक संघ संस्थाहरु स्थापना र आवाद्धतालाई निरन्त्रता दिदैं ग्रामीण क्षेत्र देखि शहरी क्षेत्रसम्म सामाजिक उद्यमशीलतालाई मुख्य लक्ष्य बनाए ।
२०५० सालमा संस्थापक अध्यक्ष भई पर्वत सामुदायिक विकास संस्था स्थापना ।
संस्थाद्वारा गरीएको केही महत्वपूर्ण कार्यहरु यस्ता छन् ।
सिंचाई योजनाहरु, खानेपानी योजनाहरु, पक्की चर्पीहरु निर्माण, सिपमूलक तालिमहरु, आयआर्जनका विभिन्न कार्यक्रमहरु, खाध प्रशोधन सामुदायिक अध्ययन र सूचना केन्द्र स्थापनाको स्थापना आदि । पर्वतमा कृषिमा नयाँ प्रविधिको शुरुवात ।
२०५४ सालमा संस्थापक अध्यक्ष वी. पी. कोईराला स्मृती विधालय, मुडिकुवा, पर्वत ।
२०५४ संस्थापक अध्यक्ष वी. पी. चिन्तन प्रतिष्ठान, पर्वत ।
२०५५ मा आजीवन सदस्य मोती सामुदायिक पुस्तकालय, पर्वत ।
२०५६ मा आजीवन सदस्य गुप्तेश्वर बहुमुखी पुस्तकालय एवं सुचना केन्द्र, कुश्मा, पर्वत ।
२०५६ मा संस्थापक सामुदायिक अध्ययन र सूचना केन्द्र, मुडिकुवा, पर्वत ।
२०५७ मा संस्थापक सामुदायिक बचत तथा ऋण सहकारी संस्था ।
२०५७ मा केन्द्रिय सदस्य वी. पी. चिन्तन प्रतिष्ठान ।
२०५८ मा आजीवन सदस्य नेपाल रेडक्रस सोसाईटी, पर्वत ।
२०६० मा संस्थापक सामुदायिक खाद्य र प्रशोधन उद्योग लप्सी एवं अन्य फलफुलहरुको विभिन्न परिकाहरुको उत्पादन र प्रशोधन ।
२०६८ मा संस्थापक सल्लाहकार पर्वत विकास समाज, काठमाडौं (सर्वदलीय)
२०६८ मा आजीवन सदस्य सालिग्राम रेडियो, कुस्मा, पर्वत ।
२०६९ मा सल्लाहकार नागरिक समाज, किर्तीपुर, काठमाडौं ।
२०६९ मा सल्लाहकार सामुदायिक विकास केन्द्र, किर्तीपुर काठमाडौं ।
२०७४ मा संस्थापक सल्लाहकार सत्यवाणी रेडियो, पर्वत विहादी गाउँपालिका पर्वत ।
२०७५ मा संस्थापक अध्यक्ष नेपाल व्यवस्थापन क्याम्पस वाफल काठमाडौं ।
२०७६ मा संस्थापक अध्यक्ष नेपाल उद्यम प्रतिष्ठान ।

पुरस्कार एवम् सम्मानहरु

२०६१ मा अशोक अन्तराष्ट्रिय पुरस्कार (Ashoka innovator for the public) । यो पुरस्कार सामाजिक उद्यमशिलता, नविनता र सृजनात्मक सोच र कार्यहरुको लागि प्रदान गरिन्छ । नेपालमा यो पुरस्कार प्राप्त गर्ने पहिलो व्यक्ति भारतदत्त कोइराला हुन ।
२०६५ मा शान्तिदुत पुरस्कार सामाजिक एवं विकास निमार्णका कार्यहरुद्धारा शान्ति प्रक्रियामा सहयोग गरे वापत (Universal Peace Federation) द्वारा यो पुरस्कार प्रदान गरिएको हो ।
२०६९ मा पर्वतीय विकास पुरस्कार नेपालको पर्वतीय क्षेत्रको दीगो विकासमा योगदान पुयाए वापत दशैं अन्तराष्ट्रिय पर्वतीय (International Mountaion Day) २०६९ को अवसरमा नेपाल सरकार वन तथा भू-संरक्षणद्वारा परस्कृत ।
२०७० मा राष्ट्रिय वातावरण पुरस्कार वातावरणको क्षेत्रमा राष्ट्रिय स्तरमा उत्कृष्ट योगदान पुयाए वापत राष्ट्रिय वातावरण प्रदुषण नियन्त्रण नेपालद्वारा राष्ट्रिय वातावरण पुरस्कार २०७० द्वारा परस्कृत ।

बाल्यकालदेखिनै तिष्ण बुद्धिका तिवारी पञ्चायत विरोधी विद्यार्थी आन्दोलनका एक योद्धा हुन । पञ्चायत विरोधी आन्दोलनमा अहम भूमिका निर्वाह गरी पटक-पटक मृत्युको मुखमा पुगेको नेता तिवारी मुलुकमा बुहदलिय व्यवस्था प्राप्तिसंगै राजनीतिसंगै सामाजिक उद्यमशीलताको अभियानमा जिल्लामै व्यस्त भए । तर पनि बहुदलिय व्यस्वस्थाको परिवर्तनसंगै दलका नेतृत्वले समेत योगदान गरेको नेतालाई पहिचान गर्नमा समस्या आउन थाल्यो । शिर्ष नेताहरु व्यक्तिगत स्वार्थ पुरा गर्ने झुट, लोभ र अनेक परिवन्धमा पर्दै ऋषिकेश तिवारी जस्ता इमान्दार, प्रष्ट दृष्टिकोण र पार्टीप्रति प्रतिवद्ध नेता कार्यकर्तालाई कांग्रेस नेतृत्वले पहिचान गर्न सक्ने खुबी नभएकै कारण विस्तारै स्वार्थी, विचौलिया, ठेकेदार र आयातात नेता कार्यकर्ताको कब्जामा कांग्रेस घेराबन्दीमा कांग्रेस फस्दै गएको छ । पार्टी र समाजप्रति योगदान गरेका ऋषिकेश तिवारी जस्ता कैयौ इमान्दार कांग्रेस कार्यकर्तालाई नेतृत्वले सही मुल्यांकन गरी उपयुक्त जिम्मेवारी दिनै सकेको छैन । त्यसैले आधुनिक राजनीतिको व्यापारीकरणले कांग्रेस भासिदै गएको अनुभूति हुन थालेको छ ।