सामाजिक कार्यमा इन्द्रेणीको विगतदेखि वर्तमानसम्म…

लोकगीत अथवा लोक सङ्गीत लोक संस्कृतिकै प्रमुख अङ्ग हो, जुन सरल, सुबोध र लोकप्रिय हुन्छ । यसले समाजका हरेक समस्या, सुख, दुःख सबैलाई समेट्ने मात्र होइन प्रतिबिम्बित नै गर्छ । नेपाल विश्वमा एउटा सुन्दर र भौगोलिक, प्राकृतिक र सांस्कृति विविधताले भरिएको मुलुक हो ।

नेपालका १३० जातजातिका आ–आफ्नै संस्कार, संस्कृति, पहिचान, भेषभुषा र इतिहासले राष्ट्रिय निधिको निर्माण गरेका छन् । ऋग्वेदमा, अथर्ववेद, उपनिषद्, अष्टाध्यायी, नाट्यशास्त्र, महाभारत, गीता, बौद्ध दर्शनआिदमा लोक शब्दको प्रयोग हुनुले लोकसंङगीतको प्रचलन प्राचीनतम रहेको स्पष्ट पार्दछ ।

यिनै मौलिक लोक संस्कृतिलाई खोज, उत्खनन्, संयोजन गर्दै आम मानिसहरुसंग अलग ढंगले जोडेको र जोडिएको बहुरंगी कार्यक्रम हो इन्द्रेणी । हामी यस कार्यक्रम मार्फत नागरिकलाई साथमा लिई भूमि, देश, गाउँ, बस्ती, समुदाय हुदै देश विदेशमा बसेका मनहरुलाई जोड्ने प्रयास कृष्ण कंडेल इन्द्रेणी फाउण्डेशनका अध्यक्ष कृष्ण कंडेलले इन्द्रेणी कार्यक्रम मार्फत अघि सारे ।

लोक संस्कृतिको परिचयसंगै इन्द्रेणीको शुरुवात
संस्कृति र साहित्यका सन्दर्भमा इन्द्रेणी कार्यक्रमले लोक सांङगितिक भूमिलाई नै अँगालेको छ । यो कार्यक्रम लोक संस्कृतिका जरासम्म पुगेर यसका सर्जक, भोगचलनकर्ता देखि संरक्षकहरुसंग सम्बन्ध गाँसेर मौलिकताको मर्मलाई सम्मानपूर्वक संरक्षण, सम्वद्र्धन गर्न हरेक उत्तार चडावलाई सहदै हरेक पटक हर पल प्रयत्न गरिहेका छन् ।

इन्द्रेणी कार्यक्रमले विशेषतः भूखण्डमा बसोबास गर्ने सबै समुदायको संस्कृति, साहित्य, सङ्गीत, गीत नै लोकसंस्कृति, लोकसाहित्य, लोकसङ्गीत र लोकगीत हुन् भन्ने मान्यतालाई परिस्कृत गर्दै लैजाने अभियान चलाएर अघि बढेको छ । इन्द्रेणीको प्रयास पनि यीनै प्रचलित लोक संस्कृतिको माध्यमबाट सेवा, सन्देश र मनोरञ्जनसहित समष्टिगत राष्ट्रिय विकासमा मौलिकता भर्ने र गतिशीलता प्रदान गर्ने मुख्य ध्येय रहेको देखिन्छ ।

विगत ढेड दशकदेखि इन्द्रेणी मार्फत छरिएर रहेको दुरदराजका भाका र लोप हुदै गएको मौलिक लोक संगीतलाई संरक्षण गर्नकै लागि अभियान थाल्न सकिन्छ भन्ने हेतुले हरपल कसिएका छन् कंडेल । विविध सांस्कृतिक लोक भाकालाई प्रस्तुत गर्नकै लागि तराईका फाँट हुर्दै पहाडको उकाली अनि हिमालका चुचुरासम्म पुगेर लोक संगितलाई जोड्ने काम गरेको छ, इन्द्रेणीले ।

अनि बस्तीबस्ती होस् या खेतीपाती र डाँडाकाँडाहरुबाट हामी लोक संस्कृतिकै माध्यम मार्फत सबैलाई जोड्ने प्रयासमा लागि परेको छ । यो निरन्तरतमा विगत देखि भगवान रुपी दर्शकले साथ सहयोग र सदभाव दिएकै कारण हामीलाई थप उत्प्रेरणा, हौंसला र सदभाव मिलेकाले सदैव सेवामा हौसिएको सर्ववितितै भएको भनाई सञ्चालक कंडेलको छ ।

इन्द्रेणी कार्यक्रम माध्यम मार्फत प्राकृतिक विपत्तिको प्रहार भोगेका समुदायलाई राहत देखि पुर्ननिर्माणमा सहयोग गरिएको छ । भूकम्प, बाढीपहिरो, आगलागी, डुवानका हरेकपिडाहरुमा इन्द्रेणी जोडिएको छ । सुकुम्वासी, सडक मानव समक्ष पनि इन्द्रेणी सेवाभाव र सेवा कर्मसहित जोडिएको छ ।

जटिल रोगहरु जस्तैः मृगौलामा समस्या, क्यानसर, मुटु, कलेजो, फोक्सो, दिमागको उपचारमा इन्द्रेणी सधै अघि सरको छ । रोजगारीका लागि विदेश पुगेर मृत्युदण्डको सजाए पाएकाहरुको ज्यान बचाउँने राष्ट्रिय अभियानको थालनी गर्ने देखि उनिहरुका लागि आवश्यक रकमको जोहो गर्ने मानवीय कार्य ईन्द्रेणीसंगै जोडिएको छ । बाँदर, सडक कुकुर, गौशाला, विभिन्न मानव आश्रम तथा बाल स्याहार केन्द्र, अटिजम केयर सेन्टरसम्म कार्यक्रम मार्फत सहयोग भएको छ ।

कृषि पर्यटन तथा सरसफाईका साथै राज्यस्तरबाट सञ्चालित हरेक अभियान तथा जनसचेतनामुलक जागरणमा हाम्रो सदैव साथ सहयोग रहदै आएको छ । यतिमात्र होइन विकाशकारी भूकम्पबाट प्रभावित भएका हुन या विश्वव्यापी रुपमा फैलिएको घातक कोरोना भाइरस संक्रमणबाट रोजीरोटी गुमाएकाहरुलाई इन्द्रेणीले साथ र सहयोग दिइनै रहयो । यो मानवीय सेवामा लागेकै कारण आम दर्शकबाट थप सहयोग र साथ समेत मिली नै रहेको छ ।

कंडेलको परिश्रमलाई ईश्या गर्ने नेपाली समाजमा एक खालको ठूलै जमात भएपनि उनलाई सहयोग गर्ने चौगुडा अर्को समाज पक्षमा निरन्तर उभिई नै रहेको छ । सांगितिक कार्यक्रम प्रस्तुत गर्ने दौरानकै क्रममा मुलुकमा ठूलै प्राकृतिक विपत्तिलाई समेत इन्द्रेणीले सहजताका रुपमा सामना गर्दै राज्यसंग हातमा हात मिलायो ।
२०७२ साल बैशाख १२ गते शनिबार गोरखाको बारपार्कलाई केन्द्र विन्दु बनाएको विनासकारी भूकम्पले लाखौं मानिसहरुलाई जीवनमरणको दोसार्धमा पु¥यायो । भूकम्पबाट करिव ९ हजार मानिसले ज्यान गुमाए भने हजारौं माानिसहरु भूकम्पमा परी घाइते तथा अंगभंग भए । त्यसैगरी ७ लाखभन्दा बढि घरगोठहरु भत्किए ।

राष्ट्रिय सम्पदा सूचीमा परेका ऐतिहासिक, धार्मिक तथा सांस्कृतिक महत्वका हजारांै सम्पदाहरु भत्किए । विद्यालय, स्वास्थ्य संस्था, सुरक्षा निकायका साथै सरकारी कार्यालयहरु क्षणभरमा भत्ताभुङग भई उजाडतामा परिणत भए । यसै समयमा इन्द्रेणी समेत महाविपत्तीको समयमा मुलुकका विभिन्न स्थानमा पुगी रातदिन नभनि समस्यामा परेकालाई सक्दो सहयोग गर्न जुटी नै रहयो । भूकम्पको केन्द्रविन्दु गोरखा, भूकम्पपछिको लगातारका पराकम्पनले तहसनहश र छियाछिया परेको सिन्धुपाल्चोकमा उद्दार र राहातमा इन्द्रेणी टिम लागी नै रह्यो । भूकम्पको समयमा विभिन्न क्षेत्र र समुदायमा पुगी पिडामा परेका मानिसहरुलाई राहातका साथै सांस्कृतिक कार्यक्रम प्रस्तुत गरी आफ्न्त गुमाएका र घरहरु भत्किएका मनलाई केही हदसम्म मन बुझाउँनमा इन्द्रेणी लागि प¥यो । हुनेले दिने र नहुनेले लिने सिद्धान्तलाई आत्मसाथ गर्दै इन्द्रेणी मार्फत वास्तविक समस्यामा परेकाहरुलाई निरन्तर सहयोग गर्न लागि नै परिरह्यो ।
उत्पादनमुखी अर्थतन्त्रमा जोड् दिदै आत्मनिर्भरतासहितको राष्ट्रिय स्वाधिनताको सिद्धान्तमा निरन्तरता

इन्द्रेणी कार्यक्रमले गीत संगितको रुपमा आम नागरिकलाई मनोरञ्जन मात्र दिएको छैन । यस कार्यक्रम मार्फत स्वदेशदेखि विदेशसम्म समस्यामा परेका व्यक्तिहरुको सेवामा सम्र्पीत हुर्दै आएको छ । आम रुपमा सहयोगी मनहरुको साथका कारण इन्द्रेणी कार्यक्रम मार्फत हजारौं विभिन्न पीडित तथा चरम संकटमा परेका समुदाय, वर्ग, क्षेत्र तथा रोग, भोग, प्राकृतिक विपत एवम् नाङगा भोका पेटहरुलाई केही राहात अवश्य मिलेको सत्य हो ।

कार्यक्रम मार्फत भगवानरुपी दर्शकको माया, सदभाव एवम् अटुट विश्वास र भरोसाकै कारण आफ्नो कडा मेहनत तथा पसिना बगाएर भएपनि कमाएको रकमबाट आफु अनेक दुःख, कष्ट पीरमर्कालाई थाती राख्दै समाजमा थप पिडा भोगीरहेका मानिसहरुलाई जीवन जीउन आत्मबल बढाउँनकै लागि अटुट रुपमा सहयोग गरिरहेका छन् ।

अटुट सहयोगबाटै यस्ता व्यक्तिहरुले आफ्नो आशु र पिडालाई हाँसोमा बदल्न सकेका छन् । कार्यक्रममै आएर होस् या हामी समस्या परेको बस्ती र घरमै पुगेर छायाङकन गरी कार्यक्रम प्रशारण गर्ने तथा इन्द्रेणी मार्फत सावर्जनिक आव्हन भई सकेपछि जुटेको सहयोग इन्द्रेणीले सम्बन्धीत व्यक्ति वा समुदायलाई जस्ताको तस्तै हस्तान्तरण गर्ने गरेकै कारण इन्दे्रणी माथि करोडौ मानिसहरुको अटुट् विश्वास र सांगितक प्रेमभाव रही रहन सकेको भाव स्पष्टै छ ।

यसरी प्राप्त हुने सहयोगबाटै इन्द्रेणीले प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्ष रुपमा अहिलेसम्म २५ हजार भन्दा बढि परिवार तथा व्यक्तिलाई सहयोग प्रदान भएको छ ।
रोगकै कारण आफ्नो जीवनभरको कमाई उपचारमा खर्च गरी अलिअलि भएको सम्पत्ती समेत बेचविखन गरी उपचार गराएर अन्त्यमा गाँस न बाँसबिहिन भएकाहरुको साथ इन्द्रेणी समूह र त्यसका कार्यक्रम सञ्चालक तथा अध्यक्ष कृष्ण प्रसाद कंडेलले सक्दो हातेमालो गरिरहेका छन् ।

मुटु, फोक्सो, कलेजो, मस्तिष्क पक्षघात, ब्रेन ट्युमर, घाँटीमा प्वाल परेका, छाला रोग, हातखुट्टा नभएका व्यक्तिहरुलाई मलहमपट्टि लगाउने काम गर्दै आएको छ । यतिमात्र होइन, शरिरका विभिन्न अंगमा रोग लागी बर्षौसम्म उपचारका लागि खर्चको अभाव झेलीरहेका सडक मानवदेखि अन्य व्यक्तिहरुलाई केही हतसम्म भएपनि सम्बन्धित निकायसँग समन्वय गरी उपचार गर्नेदेखि आर्थिक तथा भौतिक रुपमा सहयोग गर्दै आएको छ ।

यतिमात्र होइन विश्वव्यापी रुपमा फैलिएको कोरोना संक्रमण महामारिबाट नेपाल समेत प्रभावित भयो । जसको फलस्वरुप सरकारले २०७६ साल चैत ११ गतेदेखि देशव्यापी रुपमा बन्दाबन्दी (लकडाउन)
घोषणा ग¥यो । सरकारले बन्दाबन्दी घोषणा गरेसंगै दैनिक ज्यालामजदुरी गरी खाने वर्ग र तहका नागरिकहरुलाई भोकभोकै दिन बिताउनुपर्ने अवस्था आयो ।

राज्यले समेत सबैलाई प्रयाप्त रुपमा सहयोग गर्न सक्ने अवस्था थिए । तर यस्तो जोखिमपूर्ण समयमा समेत इन्द्रेणी कार्यक्रम मार्फत राजधानी लगायत मुलुकका विभिन्न स्थानमा पुगी आर्थिक र भौतिक रुपमा सक्दो सहयोग ग¥यो । आफ्नो पुखौलीघर जान नपाएकाहरुलाई समेत समन्व्य गरी घरसम्म जान सक्ने वातावरण निर्वाह ग¥यो । यो अभियान सरकारले बन्दाबन्दी घोषणा गरुनजेलसम्मै चल्यो । यस समयमा इन्द्रेणी कार्यक्रम मार्फत ८ हजार भन्दा बढि घरपरिवारलाई साढे १० करोड रुपैयाँ आर्थिक सहयोग गरी केही हदसम्म भएपनि भोकभोकै भौतारिकालाई विवरण ग¥यौं ।

मानव सेवाको उच्च प्रयास ः

जब मुलुकमा प्रकृतिक प्रकोप आइलाग्छ । तब इन्द्रेणी मार्फत पीडित पक्षलाई कसरी छिटो भन्दा छिटो उद्दार, राहात र पुर्नस्थापना गर्न सकिन्छ भन्ने विषयले पिलोल्न थाल्छ । अनि उनै सहयोगी दार्ता र तीनै अर्कोको दुःख रतीभर समेत देख्न र सहन नसक्ने मनकारी मनहरुकै सानो तिनो सहयोग जम्मा गरी इन्द्रेणी समूह राज्यभन्दा पहिला जस्तो सुकै जोखिम मोलेर भएरै पनि पीडित पक्ष सामु पुगी सहयोग गर्ने गर्छ । चाहे जुन सुकै जिल्ला र क्षेत्रमा किन नहोस आगलागी, बाढी÷पहिरो, हावाहुरी, अनिकाल तथा भोकमरी जस्ता जनजीविका सम्बन्धी सवालमा इन्द्रेणी आम नागरिककै साथमा रहने गरेको सर्वबितितै छ । पूर्वको हिमाली क्षेत्र ताप्लेजुङदेखि पूर्वी तराईको केचनाकलङ होस् या पश्चिम नेपालका बजाङ÷बाजुर देखि दार्चुला हुदै महेन्द्रनगर । अनि हिमाल पारीको जिल्ला मनाङसम्म पुगेर सहयोग गर्ने इन्द्रेणीको दिनचर्या नै हो । आगामी दिनमा समेत यस्तो सहयोग निरन्तरता राख्ने इन्द्रेणी कार्यक्रमको दिर्घकालिन धिर्य रहेको सञ्चालक कंडेलको भनाई छ ।

आफ्नो घरपरिवार र जीवन सहज बनोस भनेर जन्म घर आफ्न्तहरुलाई माया मारी हरेक वर्ष लाखौं युवा पुस्ताहरु घरको आर्थिक अवस्था सुधार्ने सपना बुनी रोजगारीका लागि विदेश मरुभूमिका पुगी पसिना बगाउन बाध्य छन् । विदेश गएका सबै युवाले सोचेजस्तो हुदैन विदेशी भूमिमा । कामको शिलशिलामा सानातिना गल्तीका कारण ज्यानै जोखिमा पर्नुको साथै जेलनेल र फाँसीको सञ्जाय समेत नेपालीले भोग्नु परेको छ । यस्ता फाँसीको सजाञ्य सुनाइएका र जेलमा बन्दी जीवन बिताइरहेकालाई जीवन बचाँउ अभियान थाली मृत्युको मुखबाट जोगाउने काम समेत भएका छ ।

क. प्रेम बहादुर राई । ईलामका राईलाई साउदी अदालतले फाँसीको सञ्जाय सुनाएपछि इन्द्रेणी कार्यक्रम मार्फत राई बचाउ अभियानै सञ्चालन गरेर साउदी जेलमा स्वदेशी तथा विदेशी नेपालीहरुको आर्थिक सहयोगबाट बल्डमनि (धरौटी) जम्मा गरी जेल मुक्त गराई जीवन रक्षा भयो ।

ख. रामचन्द्र तिमिल्सेना । काभ्रेपलाञ्चोक जिल्ला घर भई साउदीमा कार्यरत तिमिल्सेना समेत जेलमा परे । उनलाई समेत अभियानै सञ्चालन गरी बल्डमनि (धरौटी) जम्मा गरी साउदी जेलबाट मुक्त गर्ने अभियान सबैको साथबाट सफल भयो ।

ग. दिल बहादुर घर्तीमगर । रोल्पाका घर्तीमगर समेत कामको शिलशिलामै साउदीमा फाँसीको सञ्जाय पाई जेलमा परे । उनलाई समेत सहयोगी मनहरुको साथ र इन्द्रेणीको अभियान सार्थक भई जेल मुक्त भए ।

घ. खड्क बहादुर जोगी । तेह्थुमका जोगी पनि साउदी जेलमा परे । फाँसीको सजाञ्य पाई जीवन मरणको पखाईमा थिए । जेल जीवन विताई रहेका जोगीलाई इन्द्रेणीले अभियान चलाई आर्थिक सहयोग जम्मा ग¥यो । सो रकम तत्कालिन प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली मार्फत सरकारलाई हस्तान्तरण गरी जेल मुक्त गर्ने अभियान सार्थक भई जीवनरक्षा भयो ।

ङ. राजकुमार न्यूरे । म्याग्दीका न्यूरो समेत साउदी जेलमा परे । उनलाई इन्द्रेणी मार्फत आर्थिक संकलनको अभियान सुरु गरी परिवारलाई हस्तान्तरण गरियो ।
विदेशमा अलपत्र परेका नेपालीहरुको जीवन रक्षा, उद्दार तथा सहयोगले ज्यान बचाउन सकियो । यस कार्यक्रम मार्फत स्वदेशमा मात्र नभई विदेशमा समेत समस्या र अप्ठ्यारोमा परेका दाजुभाई एवम् परिवारलाई समेत सक्दो सहयोग गर्दै आएको यी प्रतिविम्भ मात्र हुन ।

विश्वास आर्जन र हातेमालो
यस कार्यक्रम मार्फत राहात तथा सहयोग सकलन र वितरण गर्ने मात्र नभई मुलुकको मौलिक लोक संस्कृतिको जर्गेना समेत गर्ने गरेको छ । नेपाली भू–भागका दुर दराजमा रहेका कला, धर्म संस्कृति, भेषभूषा, रहनसहन तथा विभिन्न समुदायका जातजाति, वर्गका पर्व तथा परम्परागत मौलिक चाडपर्वको समेत स्थानीय स्तरमै पुगेर प्रस्तुत गर्ने गरिएको छ ।

मुलुकभित्र रहेका पौराणिक ऐतिहासिक, सांस्कृतिक, एवम् धार्मिक, मेला, पर्व, जात्रा तथा शैक्षिक र सामाजिक उत्थानका लागि उत्प्रेरणा दिने मौलिक सामाजिक सांस्कृतिक कार्यक्रममा समेत इन्द्रेणी कार्यक्रम मार्फत पुरानाको रक्षा गर्दै नयाँ पुस्तालाई आर्कषित गर्ने गरेको छ ।

नेपाली सेनाको पुरानो विरासत होस् या सेनाले मुलुकको राजनीतिक परिवर्तनमा युद्ध मार्फत स्थापित भएका किल्ला, गढी र युद्ध इतिहासलाई समेत गीत संगितको माध्यम मार्फत देश विदेशमा रहेका यस कार्यक्रममा शुभचिन्तक तथा करोडौं मायारुपी दर्शकहरुबीच प्रस्तुत गर्दै आएका छौं । अब पनि निरन्तरता दिने प्रतिवद्धता व्यक्त गछौं हजुरहरुको आशिवादले ।

परापूर्व कालदेखि चल्दै आएका परम्परागत मेला तथा जात्रालाई नयाँ पुस्ताले समेत निरन्तरता दिन सकनु र जो जहाँ भएपनि आफ्नो पुर्खौली घरको याद आउँन सकोस भनी विभिन्न जिल्ला र स्थानीय तहमा रातदिन, झलि घामपानी गर्मी चिसो नभनी निद्रा–प्यास र भोकलाई समेत थाती राखी सामाजिक कार्यमा निरन्तर सक्रियता रहदै आएको छ ।

समाजमा शिक्षाको ज्योति फैलाउने सामुदायिक विद्यालयदेखि मानिसको जीवन बचाउने अस्पताल निर्माणमा सहयोग पुगोस भन्ने हेतुले मनकारीहरुको साथ र सहयोगलाई विश्वासमा लिई पवित्र कार्यमा जुटिनै रहयौं । जसको साथ सयोगमा सबै पक्षको उत्तिकै सहयोग र सद्भावले निरन्तरता पाइनै रहयो । अब पनि यसरी नै पाउने छ भने विश्वास छ ।

नयाँ बालप्रतिभा कलाकारको खोजी
यसरी हामी शहर र देखि ग्रामीण बस्तीसम्म गई कार्यक्रम प्रस्तुत गर्ने त गर्छ नै इन्द्रेणीले । गित सङगित प्रस्तुत गर्न, देखाउँन इच्छा, कला, गला र प्रतिभा हुदाँ हुदैपनि राजधानीसम्म पँहुच राख्न नसक्ने मध्यम तथा विपन्न परिवारका सदस्यहरुलाई राष्ट्रिय स्तरमा आफ्नो कला आफ्नै घर आगनमा छायाङकन गरी देश विदेशसम्म पु¥याउने काममा लागेको छ ।

जसले लोकगित र मौलिक भाकाप्रति नयाँ पुस्तामा समेत चासो र चिन्तन बढ्न थालेको वास्तविक यर्थात हो । यस कार्यक्रम मार्फत दुरदराजमा रहेका बालप्रतिभाहरुले समेत निकै पुराना पुस्ताका ख्यातीप्राप्त अभिभावक कलाकालसँग शिक्षा लिन पाउने साझा चौतारीको रुपमा इन्द्रेणी छहारी बनेको छ । बाल्यकालमै बाल प्रतिभाहरुले आफ्नो मनभित्र लुकेर रहेको कर्णप्रिय र सुमधुर स्वरलाई समेत प्रस्तुत गर्नु नेपाली लोक संस्कृतिको लागि नयाँ आयामको सुरुवाती चरणको रुपमा लिन सकिन्छ ।

यता जीवनको उत्तराधमा पुगीसकेका वरिष्ठ सर्जक तथा कलाकालले सदैव चिन्ता गर्ने गरेको कतै पश्चिमि पाश्चात्य साहित्यले नेपाली मौलिक लोक साहित्यलाई पछाडी पार्ने त होइन भन्ने चिन्तामा नयाँ पुस्ताको आगमनले मन शान्त पार्ने गरेको अनुभूति दिन थालेको बताउँछन् सञ्चालक कंडेल ।

दाबीका साथ भन्नुपर्छ की इन्द्रेणीकै दशकौं वर्षको निरन्तर प्रयास र लगावकै कारण बालबालिकादेखि युवा पुस्तासम्म मौलिक लोक संगित गुनगुनाउन थालेको वास्तविक हो ।

इन्द्रेणीको विभिन्न स्थान, समूह र भूगोल यात्राले समुदायलाई जोड्ने प्रयास
इन्द्रेणी कार्यक्रम छायाङकनको क्रममा दुरदराजदेखि मुलुकका अति विशिष्ट तथा विशिष्ट व्यक्तित्वहरुको पुर्र्खौली घरदेखि निवाससम्म पुगेर धर्म संस्कृति र मौलिक लोक भाकाको प्रस्तुती समेत भएको हो । नेपालको पहिलो महिला राष्ट्रपति विद्यादेवि भण्डारीको जन्मघर भोजपुरबाट समेत छायाङकन भयो ।

नेपालीहरुमा विभिन्न चार्डपर्व तथा रितिरिवाजमा समेत मौलिक र पुरानो संस्कृतिको जर्गेना गर्नकै लागि प्रधानमन्त्री तथा शिर्ष राजनीतिक दलका प्रमुखहरुको निवासमै पुगी गित संगीत मार्फत सन्देश दिने काम विगतदेखि नै निरन्तर छ । जसले गर्दा नीति निर्मातासम्मै पुगेर प्रस्तुत गरिने लोक भाकाले सन्देशसहित कला र गलालाई समेत राज्यस्तरबाटै संरक्षण र सम्वद्धनमा सहयोग पुग्ने अपेक्षा गरिएको छ ।

राष्ट्रिय राजनीति देखि अन्य क्षेत्रलाई समेत जोड्ने सेतुको रुपमा इन्द्रेणी
राजनीतिक दलसंग मात्र होइन, राज्यका विशिष्ट व्यक्तित्वहरु, साहित्यकार, कलाकार, संगितकार, व्यवसायी तथा समाजसेवीहरुको घर आगनमा पुगी कार्यक्रम मार्फत सेवा, सन्देश र मनोरञ्जन दिने काम निरन्तर छ । अब पनि यस्ता कार्यले निरन्तरता पाउने विश्वास इन्द्रेणीको छ ।

मुलुकप्रति योगदान पु¥याएका तर राज्यले अहिले बेवास्ता गरेका नागरिक र व्यक्तिहरुलाई समेत उनीहरुको अवस्थाको बारेमा स्पष्ट रुपमा जानकारी लिई आम दर्शक माँझ देखाउने प्रयास यस कार्यक्रमबाट भएको देखिन्छ ।

जसले गर्दा पाका पुस्ता र योगदानको बारेमा नयाँ पुस्ताका लागि कोशेढुगां सावित बन्न पुगेको अनुभूति हुने गरेको छ ।

राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चमा सबै नेपालीलाई जोड्ने प्रयास
स्वदेशका डाँडा पाँखा, गाँउबस्तीका झुपडी र शहरका महलबाट मात्र होइन भगवान रुपी दर्शकले रुचाएकै कारण इन्द्रेणी यात्रा विदेशसम्म पनि भयो । नेपालमा रहदाँ आफ्नै गाँउ पाखा अनि मेलापात गर्दाका भाका सुख, दुःख अनि पीडाका बेथाहरु इन्द्रेणीमा गुञ्जिने गर्छन ।

नेपाली भूमि बाध्यता वा विवस्ताले छाडी विदेश पुगेका मनहरु हाम्रा सच्चा साथी समेत बन्न पुगेका छन् । तीनै स्वदेशी संगीतको गुनगुनलाई भुल्न नसकि आफूले कडा मेहनत गरी विदेशी भूमिमा आर्जन गरेको कमाईबाट खर्च कटाएर भएपनि विदेशसम्म पुग्ने अवसर सिर्जना गरे । यसै क्रममा इन्द्रेणी टीमले विदेशमा समेत हजारै स्वदेशी तथा विदेशीहरुको माँझ कार्यक्रम प्रस्तुत गर्ने अवसर प्राप्त गरेको छ ।

विदेशमा कार्यक्रमकै दोरानामा छिमेकी मुलुक भारत र चीनमा समेत पुगी अन्र्तराष्ट्रिय स्तरमा मौलिक लोक भाका प्रस्तुत ग¥यो । यदिमात्र होइन अमेरिका, हङकङ, युरोपियन देश र जापानमा पुगी हजारैं नेपाली तथा विदेशीका बीचमा लाइभ दोहोरो प्रस्तुत गर्दा त्यहाँको वातावरण निकै संगीतमय बन्नुका साथै स्वदेशीहरुको आकर्षण त्यतिकै बढ्ने गरेको देखिन्छ ।

कृषि पर्यटनमा इन्द्रेणी
नेपाल पनि कृषि प्रधान देश भएकै कारण सयौं नेपाली युवा युवतीहरु इजरायलमा पुगेर कृषि पेशामा आवद्ध भएका छन् । नेपाली र इजरायलीहरुले सञ्चालन गरेका कृषि र्फमहरुमा पुगी इन्द्रेणी कार्यक्रम प्रस्तुत हुदाँको क्षण निकै रोमाञ्चक त बन्यो नै ।

नेपालमा समेत कृषि क्षेत्रमा केही काम गर्नेहरुका लागि अझै उपयोगी भयो । यस प्रस्तुतले आम नेपालीलाई समेत कृषिमा लागेर स्वदेशमै केही गर्न सकिन्छ भन्ने भावको विकास हुनुका साथै राज्यस्तरबाटै कृषिलाई कसरी आत्मनिर्भर बनाउँदै समय सापेक्ष रुपमा प्रविधिको प्रयोग गरिएको छ । व्यवसायीकताका साथ रोजगारी र उद्यमशीलताका लागि समेत थप टेवा दिन सकिन्छ भन्ने एउटा गतिलो उदाहारणको रुपमा प्रस्तुत गरिएको थियो ।

लोक संस्कृति मार्फत विकासको सन्देशको अभ्यास
इन्द्रेणी कार्यक्रम छायाङकनको समयमा आधुनिक तथा व्यवसायीक कृषि फार्म देखि राज्यस्तरबाट ओझेलमा परेका पर्यटकिय स्थलसम्म पुगी नै रहेका छौं । आन्तरिक तथा बाह्य पर्यटकलाई आर्कषित गरी नेपाली स्वदेशी वस्तुको उत्पदान र प्रयोगलाई राज्यका उपल्लो तहदेखि तल्लो वर्गसम्मलाई जोड्न सकेमा मात्र कृषि र पर्यटन क्षेत्रमा विस्तार विकासमा सम्भाव हुन्न भन्ने हेतुले हामी कार्यक्रम मार्फत मुलुकका विभिन्न स्थानमा पुगी कृषि पर्यटनलाई सरकारी स्तरबाटै एक साथ अघि बढाउने अभियान सफल भएमा मात्र मुलुक समृद्धि भई आत्मनिर्भर तर्फ लम्कने पक्षलाई सदैव आत्मसाथ गरिनै रहयांै ।

कला, संस्कृति र सभ्यताको रक्षाथ इन्द्रेणी
यस कार्यक्रम मार्फत सरकारले विभिन्न समयमा व्यक्ति, समाज र राष्ट्रलाई हित हुने खालका गतिविधिहरुमा सदैव ऐक्यवद्धता व्यक्त गरिनै रहयौं । वागमती नदिको सरसफाई होस् या चक्रपथको सरसफाईमा अनि पशुपति सफामा निरन्तर साथमै रहेका छौं ।

यदिमात्र होइन सम्य र सुसंस्कृतसहितको आधुनिक समाज रुपान्तरणको परिकल्पनामा वातावरण, जलवायु परिवर्तनका साथै हाम्रो घरवरपरका बोटविरुवा, पानीका स्रोत सार्वजनिक स्थलहरुको संरक्षणमा सकरात्मक भूमिका खेली बचाई राख्न सकेमा मात्र मानवजीवनको भविश्य सुनिश्चत हुने भएकाले यस कार्यक्रम मार्फत राज्यको अभियानलाई पूर्णरुपमा साथ र सहयोग दिइनै रहयौं ।

सरकारले सञ्चालन गर्ने कर, भन्सार, खानेपानी, महिला हिंसा विरुद्धको अभियान, युवा जागरण, शिक्षा, स्वास्थ्य, ढलनिकास, वातावरणिय संरक्षणलगायतका यावत पक्षको आत्मसाथ गर्दै स्थानीय स्तरदेखि राष्ट्रियस्तरसम्मका हरेक अभियानमा साथ र सहयोगले निरन्तरता दिएको छ ।

इन्द्रेणीको हालसम्मको उतारचढावसंगै हालको समग्र अवस्था
इन्द्रेणी कार्यक्रम मार्फत यी सबै कामहरु गर्न डेढ दर्शकभन्दा लामो समयसम्म निरन्तर मेहनत र कामप्रतिको लगावकै कारण निरन्तरता पाउनुमा कंडेलको कमाण्डसहितको टिमको योगदान छ ।

सुरुका दिनहरुमा दोहोरी साँझदेखि टेलिभिजनका पर्दामा कार्यक्रम सञ्चालन गर्दै मौलिक लोक भाकाले प्राथमिकता पाइनै रहयो । माउण्टेन टेलिभिजनमा प्राचिन लोक गन्धर्व समाचार प्रस्तुत गरी राष्ट्रिय स्तरबाट कार्चको पदामा औपचारिक रुपमा सुरुवात भयो ।

केही समयसम्म दोहोरीमा समाचारको लोकप्रियता बढ्दै गएपछि एबीसी टेलिभिजन मार्फत इन्द्रेणी कार्यक्रम प्रशारण भयो । एबीसी टेलिभिजनमा एक दशकभन्दा बढि समयसम्म लाइभ दोहोरी प्रस्तुत गर्दै गर्दा समस्यामा परेका व्यक्तिहरुले इन्द्रेणी मार्फत सहयोगको अपेक्षा गर्नुका साथै सहयोगी मनहरुले समेत इन्द्रेणी कार्यक्रम मार्फत सहयोग गर्ने लर्को नै चल्यो ।

जसको परिणामस्वरुप भूकम्प, भारतीय अघोषित नाकाबन्दी, बाढीपहिरो, ढुवान, आगलागी विश्वव्यापी रुपमा फैलिएको कोरोना महामारी पछिको निषेधाज्ञा जस्ता विपत्तिमा परेकालाई सहयोग दिन अभियानै सुरु भयो ।

अर्कोतर्फ आर्थिक अभावले जटिल रोगको उपचार नपाएका दिन दुःखीहरुलाई समेत उनीहरुको अवस्था हेरी सहयोग गर्ने क्रम निन्तर नै छ । सार्वजनिक स्थलका बाँदर, सडक कुकुर, गौशाला, बाल गहृ, बृद्धाश्रम, मानव सेवा आश्रम, राष्ट्रिय आविस्कार केन्द्रका साथै विभिन्न सामाजिक संघसस्थाहरु मार्फत सामाजिक कार्यमा योगदान गर्ने समूहहरुलाई समेत इन्द्रेणी कार्यक्रम मार्फत आर्थिक सहयोग भएको छ ।

सुुकुम्वासी देखि भुटानी शरणार्थीसम्मलाई सहयोग गरी अरुको पिडामा साथ दिएको इन्द्रेणीले भने आफंैमा धेरै पीडा सहेर अरुको पिडामा साथ दियो । इन्द्रेणी कार्यक्रमको छायाङकनको दैरानमा मौलिक वाजागाजासहित लोक दोहोरी सञ्चालन गरी जर्गेना गर्ने दौरानमा कहिले भाडाका पार्टी प्यारेस त कहिले मनकारी दाताका रेष्टुरेष्टबाट आफ्नो कर्ममा लागि नै रहेको देखियो ।

यदिमात्र होइन खुल्ला आकास मुनीदेखि पार्किकसम्मबाट कार्यक्रम छायाङकन गरी दुःखीपिडितको सेवामा लागि नै रहयो । विभिन्न उत्तार चडाव र अनेक स्टुडियोबाट छायाङकन गरी रहेको इन्द्रेणीले अहिले भने भाडाको जग्गामा आफनै स्टुडियो भनेपछि केही वर्ष भने भौतिक रुपमा सुखको सास फेरेको छ ।

नयाँ स्टुडियो निर्माणसँगै आम दर्शकको चाहाना स्टुडियोमै आएर प्रत्यक्ष रुपमा कार्यक्रम हेर्ने इच्छा पुरा भएको छ । संस्कृति सभ्यताको जननी हो भन्ने मुख्य उद्देश्यका साथ मौलिक लोक दोहोरीको पहुँचमा नभएका तराई, पहाड र हिमालसम्म महान सांस्कृतिक अभियानले साथर्कता पाएको छ ।

अर्कोतर्फ नेपाली लोक साहित्य र संगितलाई सुन्ने र हेर्ने सकरात्मक वातावरण बन्नु आफैमा खुशीको विषय हो । अब पनि हामी सामाजिक रुपान्तरणसहितको सांगितिक अभियान मार्फत राष्ट्र, राष्ट्रियता, धर्मसंस्कृति परम्परागत मौलिक संस्कृतिसहितको रीतिरिवाज र उत्पादनमुखी अर्थतन्त्रमा जोड् दिदै आत्मनिर्भर बन्नुपर्छ भन्ने इन्द्रेणी कार्यक्रमको मान्यतासहितको सिद्धान्त निरन्तर भएको पाइन्छ ।

इन्द्रेणी कार्यक्रम मार्फत पुराना कलाकारलाई सम्मान, नयाँ पुस्तालाई प्रोत्साहन गर्ने कार्यक्रम नियमित रुपमा आफ्नै स्टुडियोमा २२ महिना देखि इन्द्रेणी कार्यक्रम सञ्चालन भएसँगै आम मौलिक लोक दोहोरी कलाप्रेमीका लागि थप हौसला अवश्य मिलेको आभास सञ्चालकमा देखिन्छ ।

कला, संस्कृति र सभ्यताको रक्षार्थ स्टुडियो निर्माणको लागि आर्थिक, भौतिक, नैतिक, सामाजिक, सांस्कृतिक, प्राविधिक तथा प्रशासनिक रुपमा सहयोग गर्ने समपूर्ण भगवानरुपी महानुभावलाई फेरी एक पटक हृदयदेखि नै हार्दिक धन्यवाद दिन्छन इन्द्रेणी कार्यक्रममा सञ्चालक कृष्ण प्रसाद कंडेलले । प्रस्तुतकर्ता : जिपी पौड्याल जिके घिमिरे, फोटो : इन्द्रेणी डटकम, इन्द्रेणी फेसबुक पेज, दिपक घिमिरे, नविन सिग्देल